مشاركت ارتباطی است كه برمبنای یك قرارداد همكاری تجاری دوطرفه، سود و زیان حاصل از انجام كار بین طرفین تقسیم میشود.
مشاركت یك توافق است كه در آن بانك اسلامی سرمایه مورد نیاز را تامین میكند كه این سرمایه با آورده دیگر طرفین قرارداد و شركت تجاری تركیب میشود در این قرارداد همه طرفین حق دارند كه در مدیریت فعالیت تجاری یا صنعتی مداخله كنند اما نیازی به انجام آن نیست.
در این عقد تجاری سود به دست آمده براساس توافق قبلی تقسیم میشود اما زیان احتمالی حاصل از كار براساس نسبت آورده سرمایه تقسیم خواهد شد.
مشاركت (Partnership Financing)
این نوع مشاركت یك توافق كلاسیك است. تمامی طرفین برای تامین مالی یك پروژه بازرگانی، صنعتی، سرمایهگذاری و غیره كه ریسك موفقیت آن نیز همواره وجود دارد، همكاری میكنند.
میزان سود حاصل از این پروژه براساس توافقات
قبلی بین شركا تقسیم میشود، اما هرگونه زیان احتمالی براساس میزان حق و حقوق مشاركت طرفین تقسیم میشود.
در این مشاركت یك نفر به تنهایی نمیتواند خسارت ناشی از عدم همكاری دیگران را متقبل شود. مدیریت پروژه نیز بر عهده همه، برخی یا حتی یك نفر از اعضا خواهد بود.
مشاركت (Joint Venture)
این نوع مشاركت به نحوی است كه دو طرف سرمایههای خود را در یك پروژه روی هم ریخته و در اجرای آن مشاركت میكنند و سود و زیان حاصل از كار را به نسبت میزان مشاركت بین یكدیگر تقسیم میكنند. در عقد مشاركت طرفین حق مداخله دارند، گرچه میتوانند از این حق خود چشم بپوشند و از طرف خود یك نفر را مشخص كنند یا این حق را به شریك خود تفویض كنند. در این صورت طبیعی است كه بهره بردن از سود و یا بر عهده گرفتن میزان خسارت نیز با توجه به نقش طرفین در پیشبرد پروژه تعریف خواهد شد.
مشــــاركت در كل به دو نوع است. یكی مشـــاركت دائــــم (Permanent Musharakah) و دیگری مشاركت تقلیلی (Diminishing Musharakah) كه در ذیل توضیح هر یك ارائه شده است.
مشاركت دائم
در مشاركت دائم یك بانك اسلامی در یك پروژه مشاركت میكند و براساس یك نسبت از پیش تعیین شده از سود بهرهمند میشود. مدت زمان این قرارداد معین نشده و میتواند بنا به خواسته طرفین ادامه یابد. این تكنیك برای تامین مالی پروژههای بلندمدت مناسب است. در شرایطی كه منابع مالی مورد نیاز پروژه برای یك مدت طولانی تعریف شده و به بهرهبرداری رسیدن آن ممكن است به طول بیانجامد.
مشاركت تقلیلی
در این نوع مشاركت سهم آورده شركتكنندگان در پروژه و سهم سود آنها بر پایه یك نسبت از پیش توافق شده تعیین میشود. اما در عین حال روشی را فراهم میكند كه براساس آن سهم آورده بانك در پروژه كاهش مییابد و در نهایت این سهم به مالكیت دیگر شركا در میآید.
این قرارداد اجازه میدهد كه به مرور پرداخت بیشتر و بالاتری نسبت به حق واقعی بانك صورت گیرد و بانك به تدریج سود آورده خود را دریافت میكند و به علاوه سرمایه اصلی و حقوق مشاركتی بانك كمكم كاهش مییابد و پس از مدت معینی به صفر میرسد و شراكت بانك پایان مییابد.
شكل عقد مشاركت مالی میخواهد توسط بانكهای اسلامی به منظور انجام تجارتهای داخلی، واردات و چاپ اوراق اعتباری مورد استفاده قرار گیرد. این قرارداد همچنین میتواند در كشاورزی و صنعت به كار گرفته شود.
مشاركت در سرمایهگذاری مخاطرهآمیز Musharakah Venture Capital
این تكنیك مشاركت بین دو طرف در تامین مالی یك پروژه است. سهم سود هر یك از قبل توافقی تعیین میشود اما سهم زیان احتمالی بر حسب میزان مشاركت در طرح تعیین میشود و مدیریت پروژه بر عهده هر دو طرف است.
اجاره (Ijara)
معنی تكنیكی اجاره فروش یك حق عمری و رقبی معین در مقابل دریافت پاداشی معین است. عموما برای اجیر كردن و به خدمت گرفتن مورد استفاده قرار میگیرد، اجاره همچنین برای در اختیار گرفتن یك زمین در مقابل پرداخت اجاره بهای ثابت به صورت نقدی به كار گرفته میشود.
مضاربه (Muzarah) حالتی از اجاره است كه صاحب زمین با اجاره دادن آن بخشی از محصول به دست آمده را به عوض اجاره دریافت میكند. همین روش نیز توسط بانك اسلامی به كار گرفته میشود. بانك براساس قراردادی ساختمان، لوازم و امكاناتی مشابه را در ازای یك اجاره بهای توافقی به مشتری اجاره میدهد. اجارهبها ثابت بوده آنچنانكه بانك مبلغ سرمایهگذاری اصلی به علاوه سود آن را كسب خواهد كرد.
اجاره (لیزینگ)
لیزینگ یكی از شیوههای قانونمند كسب درآمد براساس قوانین اسلامی است. در این شیوه یك دارایی واقعی مانند دستگاه، اتومبیل، كشتی و یا یك خانه میتواند از سوی موجر به مستاجر برای دوره معین در قبال قیمت معین اجاره داده شود. هزینه و منفعت در این معامله به صور روشن و آشكار در قالب قرارداد اجاره قید میشود. از این شیوه بانكهای بسیاری در كشورهای اسلامی استفاده میكنند. بانك توسعه اسلامی (IDB)، بانك اسلامی مالزی و تعدادی از بانكهای تجاری در پاكستان این شیوه را بهكار میگیرند.
براساس قرارداد اجاره یا لیزینگ یك بانك اسلامی یك دارایی را براساس مشخصات و خواستههای مشتری خریداری میكند و آن را با توافق طرفین ضمن تعیین مدت اجاره و میزان اجاره به مشتری اجاره میدهد. مشخصات و طبیعت دارایی مورد اجاره نیز به هنگام تعیین اجاره و زمان اجاره مورد نظر قرار میگیرد. در طول مدت لیزینگ مالكیت دارایی در اختیار اجارهدهنده (بانك) است. بانك این حق را دارد كه این مالكیت را به اجارهكننده (مستاجر) انتقال دهد. در پایان مدت اجاره دارایی مجددا به بانك تحویل داده میشود.
اجاره به شرط تملیك (Lease to Purchase)
لیزینگ در معاملات مالی اسلامی از ظرفیتهای بسیاری برخوردار است و بانكهای اسلامی شیوههای مختلف آن را به مرور تجربه كرده و به كار میگیرند. توافق خرید اجاره یكی از این نمونهها است. براساس این توافق كه به اجاره به شرط تملیك، فروش اقساطی یا «اجاره و الاقتناء» نیز معروف است، مورد اجاره در پایان دوره لیزینگ به تملك مستاجر در میآید و مبالغ پرداختی اقساط به جای اجاره (سود سرمایه) و همچنین اصل سرمایه محسوب شده و در پایان، مالكیت اجارهدهنده (بانك) سلب میشود.
از این روش عمدتا برای خرید منزل و اتومبیل استفاده میشود.
قرضالحسنه (Qard aL hasana)
قرضالحسنه یك وام با فضیلت است. وام قرضالحسنه با شرط اینكه در پایان دوره به هیچ عنوان مبلغی به آن اضافه نشود، پرداخت میشود. این وام بدون بهره برای اهداف خیریه یا برطرف كردن نیازهای سرمایهگذاریهای كوتاهمدت اعطا میشود. قرض گیرنده موظف است كه تنها اصل مبلغ وام را بازگرداند. این وام فقط مخصوص افراد نیازمند است و پاداش پرداخت این وام نزد خداوند است.
بانكهای اسلامی در ارائه این وام به روشهای مختلفی عمل میكنند. برخی از این بانكها وام قرضالحسنه را صرفا برای سرمایهگذاری در خود بانك به متقاضیان ارائه میدهند. برخی دیگر به همه مشتریان این وام را پرداخت میكنند. برخی از بانكها این وام را صرفا به دانشجویان نیازمند و دیگر بخشهای اقتصادی ضعیف جامعه میدهند. تولیدكنندگان كوچك، كشاورزان و شركتهایی كه قادر نیستند از منابع دیگر نقدینگی مورد نیاز خود را تامین كنند از متقاضیان این وامها هستند.
صندوق سرمایهگذاری اسلامی
صندوق سرمایهگذاری اسلامی یكی از بخشهایی است كه در نظام مالی اسلامی به سرعت رشد كرده است. در سراسر دنیا تقریبا 100صندوق سرمایهگذاری اسلامی وجود دارد. جمع كل داراییهای مدیریت شده در این صندوقها نزدیك به 5میلیارد دلار است كه سالانه 12 تا 15درصد نیز رشد میكند. نظر به علاقه روزافزون به بانكداری اسلامی، تعداد صندوقهای سرمایهگذاری روزبهروز بیشتر میشود. در كشورهای غربی نیز بانكداری اسلامی علاقهمندان زیادی پیدا كرده است.
با وجود این موفقیتها، برخی از نیازهای سرمایهگذاران در این بازارها برآورده نشده و تعدادی از این صندوقها بسته شده است.
اغلب این صندوقها داراییهای شخصی، دارایی موسسات تعاونی و سرمایهگذاریهای كوچك را مورد هدف قرار دادهاند كه بین 50هزار تا یكمیلیون دلار را شامل میشود.
بازارهای هدف برای صندوقهای سرمایهگذاری اسلامی متفاوت هستند. برخی از آنها سرمایههای بازارهای محلی كشور مالزی و برخی دیگر سرمایههای كشورهای حاشیه خلیجفارس را هدف قرار دادهاند. برخی دیگر به سرمایههای خاورمیانه چشم دوختهاند. در عین حال برخی از آنها برای عدم توفیق در دستیابی به بازارهای محلی و موفق نشدن در جذب سرمایههای جوامع اسلامی مورد شماتت قرار گرفتهاند.
از آغاز بهكار صندوقهای سرمایهگذاری اسلامی در دهه 1990، شاهد ایجاد شاخص سهام اعتباری به وسیله شاخص بازار اسلامی داوجونز و سری شاخص جهانی اسلامی FTSE بودهایم.
وبسایت failaka.com شرح فعالیت صندوقهای سرمایهگذاری اسلامی و فهرستی از این صندوقها را در سراسر جهان ارائه كرده است.
فلسفه بانكداری اسلامی
شریعت اسلامی تنها ربا (بهره) را حرام اعلام كرد، اما سایر درآمدهای سرمایه را ممنوع نكرده است. به عبارت دیگر هر گونه پیششرط برای انتفاع از اصل سرمایه و بدهی ممنوع اعلام شده است. براساس اصول اسلامی شیوه اجرایی و بهكارگیری سرمایه در یك پروژه و موارد ایجاد شغل از اهمیت ویژه برخوردار است.
با الهام از آیه 275 سوره دوم قرآن كریم، سوره بقره ممنوعیت كار و درآمد بدون ریسك موجب میشود كه فعالیتهای مالی در اسلام داراییهای واقعی با ارزش افزوده همراه باشد.
بانكداری اسلامی بر تقسیم ریسك، دادوستد فیزیكی كالا، درگیری مستقیم با تجارت و كار، اجاره و قراردادهای ساختمانی با استفاده از عقود مختلف شرعی استوار است، همچنین بانكداری اسلامی با مدیریت دارایی به منظور افزایش درآمد عمومی است. تقسیم ریسك و مدیریت آن برای دستیابی به حاكمیت مشاركت و همكاری در انجام پروژهها یكی از اهداف بانكداری اسلامی است.
سود در اسلام پاداش نام دارد و فعالیتهای مبتنی بر تقسیم ریسك و استفاده از منابع برای بالابردن ارزش سرمایه مجاز شمرده شده است.
معاملات مالی مجاز از سوی شریعت اسلامی باید مبتنی بر ارائه كالا، خدمات و منافع باشد. این سیاست برای برخورد و تعامل بهتر سیاستهای پولی و مالی و ایجاد نظم بیشتر مورد توجه قرار دارد.
بهعلاوه اسلام اجاره دارایی و حق عمری و رقبی و دریافت اجارهبها را مجاز دانسته است.
منابع:
http://www.islahweb.org/html/index.php
سایت رسمی جماعت دعوت و اصلاح ایران
An Evaluation of Internet Banking in Turkey 1
Challenges Faced by Sudanese Banks in Implementing Online Banking
مراودات مالی 45 میلیارد دلاری ایران با 39 بانك بزرگ دنیا
جهش خدمات بانکداری الکترونیک در بانک ملی
رفع محدودیتهای تاسیس 6 بانک خارجی در ایران
تشریح علل و عواقب افزایش مطالبات معوق در گفتوگوی دو ساعته با خاوری2
تشریح علل و عواقب افزایش مطالبات معوق در گفتوگوی دو ساعته با خاوری1
تازههای وب و اینترنت؛
بررسی تاثیر قوانین بانكداری بر عملكرد اقتصادی یا سیاسی نظام بانكی كشور
بازخوانی یك تجربه جهانی برای یافتن الگویی برای ایران/2
/بازخوانی یك تجربه جهانی برای یافتن الگویی برای ایران/1
عضو هیات علمی پژوهشكده امور اقتصادی در گفتوگو با فارس مطرح كرد:
تاسیس بانک اصناف،رویایی که محقق نمی شود
بررسی فن آوری های اولویت دار كشور
صندوق بینالمللی پول:
دکتر بهمنی:'
از ابتدای سال 2010 میلادی
تدابیر بانك مركزی در سال 89 برای نظارت بر سیستم بانكی
گزارش تحلیلی مقایسه ای فارس از
تحلیل عوامل اقتصادی اثرگذار بر پدیده فسادمالی
بانک رفاه و بانکداری الکترونیکی2 مهدی خواجوی
تحقیق دانشجویی
تحقیق دانشجویی
تحقیق دانشجویی
سوئیفت چیست؟2
تحقیق دانشجویی
اعتبار اسنادی 2
تحقیق دانشجویی
تحقیق دانشجویی